Cấu tạo cơ quan sinh dục nữ và chức năng hệ sinh dục nữ

Không phải bạn gái nào cũng biết rõ cấu tạo cơ quan sinh dục nữ hay chức năng của hệ sinh dục nữ để chăm sóc tốt cho sức khoẻ sinh sản của bản thân. Cùng Kotex GirlSpace và bác sĩ Bùi Thị Thu Hà tìm hiểu trong bài viết chi tiết dưới đây bạn gái nhé!

Tham khảo: Bệnh sùi mào gà ở nữ: nguyên nhân, triệu chứng và cách chữa

Sự hình thành cơ quan sinh dục 

Trong quá trình hình thành giới tính thai nhi với điều kiện bình thường, sự vắng mặt của nhiễm sắc thể Y sẽ dẫn đến giới tính theo nhiễm sắc thể là nữ. Sự vắng mặt của nhiễm sắc thể Y, vắng mặt gene SRY đồng nghĩa với việc tắt các gene kiểm soát tinh hoàn và mở các gene kiểm soát buồng trứng. Không có tinh hoàn sẽ không không sản xuất AMH. Do không có AMH nên các cơ quan Mullerian tiếp tục tồn tại và phát triển, đồng thời làm cho hệ thống ống Wolff teo đi, dẫn đến giới tính theo tuyến sinh dục là nữ, giới tính theo cơ quan sinh dục lúc sanh là nữ.

Tham khảo: Những điều cần biết về vi khuẩn HPV, vắc xin HPV và xét nghiệm HPV

Sự phát triển của cơ quan thuộc hệ sinh dục bao gồm: 

-      Các tuyến sinh dục

-      Các đường sinh dục bên trong

-      Các cơ quan sinh dục ngoài

Hai giai đoạn phát triển của cơ quan sinh dục

-      Giai đoạn trung tính (chưa có giới tính hay giai đoạn chưa biệt hóa): hình dáng bên ngoài và cấu tạo bên trong toàn bộ các cơ quan không thể phân biệt được giới tính là nam hay nữ.

-      Giai đoạn có giới tính (giai đoạn biệt hóa): toàn bộ các cơ quan sinh dục phát triển theo 1 trong 2 hướng để có thể xác định là thuộc nam hay nữ.

Tham khảo: Cách sử dụng viên đặt phụ khoa đúng và an toàn

Sự phát triển của cơ quan sinh dục nữ

1.       Buồng trứng

-      Buồng trứng bắt đầu biệt hóa vào cuối tuần thứ 8, muộn hơn sự biệt  hóa của tinh hoàn.

 Đường sinh dục nữ khi buồng trứng đã di chuyển vị trí.

-      Sự tạo ra các dây tế bào biểu mô: ở vùng vỏ, một đợt tăng sinh lần thứ 2 của các tế bào có nguồn gốc trung bì trung gian, tạo ra các dây tế bào biểu mô để chứa các tế bào sinh dục nguyên thủy đã di cư đến đó. Tại đây, các tế bào sinh dục nguyên thủy biệt hóa thành noãn nguyên bào, tế bào đầu dòng của dòng noãn. Những dây tế bào biểu mô chứa noãn nguyên bào tạo thành dây sinh dục thứ phát. Dây này tách khỏi biểu mô khoang cơ thể và đứt thành từng đoạn. Mỗi đoạn tạo ra một đám tế bào biểu mô bao xung quanh noãn nguyên bào.

Tham khảo: Đau bụng dưới bên trái ở nữ cảnh báo căn bệnh nguy hiểm gì?

2.       Phát triển của đường sinh dục nữ

-      Dây nối niệu- sinh dục: thoái hóa đồng thời với dây sinh dục nguyên thủy.

-      Ống trung thận dọc và trung thận: thoái hóa biến thành di tích phôi thai.

-      Ống cận trung thận: phát triển, tao ra phần lớn các đường sinh dục nữ.

Tham khảo: Đau bụng dưới rốn ở nữ là bệnh gì? Nguyên nhân và cách phòng ngừa

• Ðoạn trên của ống trung thận, mở vào khoang cơ thể (khoang bụng) và phát triển thành vòi trứng.
• 2 ống cận trung thận: nằm ở 2 bên, sát nhập với nhau ở đường giữa tạo thành một ống gọi là ống tử cung- âm đạo. Ở 2 bên ống này tiếp với vòi trứng bằng một đoạn ngắn của sừng tử cung
  • Ðoạn trên ống tử cung- âm đạo: 2 đoạn cận trung thận sát nhập lại, tiêu đi tạo thành thân và eo tử cung.
  • Ðoạn dưới của ống tử cung- âm đạo: thành biểu mô của 2 đoạn ống cận trung thận sát nhập với nhau tạo ra một lá biểu mô gọi là lá biểu mô âm đạo. Về sau, trong lòng biểu mô âm đạo xuất hiện lòng ống. Ðoạn trên lá biểu mô âm đạo sẽ tạo một phần cổ tử cung, đoạn dưới sẽ tạo ra đoạn trên của âm đạo.

-      Xoang niệu- sinh dục:

• Tạo đoạn dưới âm đạo: Lúc đầu ống tử cung- âm đạo tận cùng bằng một đáy kín là thành sau của xoang niệu- sinh dục. Ðầu dưới của nó tạo thành một khối lồi vào xoang niệu- sinh dục gọi là củ Mullerian. Biểu mô của xoang niệu- sinh dục nằm đối diện với củ Mullerian dày lên, tạo lá biểu mô âm đạo và xâm nhập một phần vào củ Mullerian. Sau đó, lá biểu mô âm đạo tiêu di, tạo đoạn dưới âm đạo. Như vậy, biểu mô âm đạo có 2 nguồn gốc:
  • Phần biểu mô phát sinh củ Mullerian (đoạn trên âm đạo) có nguồn gốc trung bì
  • Phần biểu mô phát sinh từ xoang niệu- sinh dục (đoạn dưới âm đạo) có nguồn gốc nội bì
  • Màng trinh: sự tiêu hủy của lá biểu mô âm đạo tiến hành từ trên xuống dưới và sót lại phía dưới một màng mỏng gọi là màng trinh, ngăn cách âm đạo với đoạn chậu của xoang niệu- sinh dục. Về sau, màng trinh có lỗ thủng và đoạn chậu của xoang niệu- sinh dục nằm dưới màng trinh sẽ tạo ra tiền đình âm hộ.
  • Những cơ quan sinh dục ngoài
    • Âm vật: củ sinh dục ở nữ kém phát triển, tạo ra âm vật.
    • Các nếp sinh dục nữ không sát nhập với nhau, tạo ra môi nhỏ bao quanh tiền đình âm hộ.
    • Các gờ sinh dục tạo ra môi lớn.

3.       Sự di cư của buồng trứng, vòi trứng và sự tạo thành các dây chằng nâng đỡ

-      Ở giai đoạn trung tính, mầm tuyến sinh dục và trung thận tạo thành một khối lồi vào khoang cơ thể gọi là mào niệu- sinh dục.

-      Trong giai đoạn phát triển tiếp theo, buồng trứng, vòi trứng và tử cung kéo căng màng bụng do khối lượng của chúng tăng lên. Màng bụng sẽ tạo ra các dây chằng giữ các cơ quan này và làm cho chúng thay đổi vị trí tại chỗ.

-      Dây chằng hoành sẽ tạo ra dây chằng buồng trứng, dây chằng bẹn sẽ tạo ra dây chằng tử cung- buồng trứng và dây chằng tròn tử cung.

Tham khảo: Cách trị rận mu gây ngứa lông mu ở nữ giới

Các dị tật đường sinh dục nữ

-      Dị tật của buồng trứng: buồng trứng lạc chỗ, thiếu buồng trứng, thừa buồng trứng, dính buồng trứng.

-      Dị tật của vòi trứng: thiếu hoặc tịt vòi trứng, do ống cận trung thận không phát triển (thiếu vòi) hoặc chỉ phát triển một phần (tịt vòi), nếu dị tật xảy ra ở 2 bên sẽ dẫn đến vô sinh.

-      Dị tật của tử cung:

• Tử cung nhi hoá: tử cung không phát triển hoàn toàn, teo tử cung kèm theo âm đạo không phát triển. Nguyên nhân do phát triển của ống cận trung thận đột ngột  bị dừng lại trong tháng thứ 2 của quá trình phát triển phôi.
• Tử cung đôi, âm đạo có vách ngăn: do đoạn dưới của ống cận trung thận không sát nhập với nhau một phần hoặc toàn phần để tạo ra ống tử cung- âm đạo. Hay gặp: đáy tử cung chia 2, tử cung 2 sừng.

-      Dị tật âm đạo:

• Bất sản âm đạo: âm đạo không phát triển
• Hẹp âm đạo: do thành âm đạo kém phát triển.
• Tịt âm đạo: do lá biểu mô âm đạo không bị xẻ ra để tạo thành ống âm đạo.

-      Dị tật của cơ quan sinh dục ngoài:

• Hẹp âm hộ: do 2 môi nhỏ sát nhập một phần với nhau.
• Màng trinh quá dày, màng trinh không thủng.
• Các đường niệu- sinh dục thông ra ngoài bằng một lỗ chung: do còn sót lại một đoạn của xoang niệu- sinh dục.
• Trực tràng mở vào đường sinh dục, thường vào âm đạo.

Cấu tạo cơ quan sinh dục nữ

1.       Cấu tạo và chức năng của các cơ quan sinh dục ngoài của nữ

-      Môi lớn và môi nhỏ

Môi lớn và môi nhỏ có tác dụng che chắn bảo vệ toàn bộ phần trong của hệ sinh sản. Hai môi nhỏ gặp nhau ở giữa, bọc lên phía trên của âm vật.

Hình: cấu tạo cơ quan sinh dục ngoài

-      Âm hộ

Âm hộ, hay còn gọi là cửa mình, nằm bên phía trong thành môi nhỏ, phía dưới lỗ niệu đạo và phía trên hậu môn, là cửa dẫn vào âm đạo.

-      Âm vật

Âm vật là một khối mô cứng dài khoảng 1,5 cm, nằm ở giữa và phía trên của âm hộ, đầu âm vật được che một phần bởi nơi hai môi nhỏ hợp lại. Âm vật là cơ quan nhạy cảm nhất trong cơ thể con người, là nơi tập trung nhiều đầu dây thần kinh có chức năng mang lại khoái cảm tình dục.

-      Màng trinh

Một màng mỏng nằm trong âm đạo cách cửa âm đạo khoảng 1-2 cm, là một phần dư sót lại trong thời kỳ thai nhi phát triển. Màng thường sẽ bị rách ở lần giao hợp đầu tiên. Khi màng trinh bị rách có thể chảy một vài giọt máu. Một số bé gái khi sinh ra đã không có màng trinh, hoặc màng trinh quá dày và che kín âm đạo gây bế kinh do bít màng trinh hoặc gây trở ngại khi quan hệ tình dục về sau

Tham khảo: Vì sao khí hư có mùi hôi tanh? Cách trị huyết trắng có mùi hôi

2.       Cấu tạo và chức năng của các cơ quan sinh dục trong của nữ

-      Âm đạo

Là một bộ phận hình ống dài nối từ cửa mình bên ngoài vào tử cung bên trong. Các mô cơ thành âm đạo có tính đàn hồi cao. Âm đạo và cổ tử cung có khả năng giãn ra lớn gấp nhiều lần, giúp thai nhi ra khỏi người mẹ khi sanh nở.

-      Cổ tử cung

Cổ tử cung (uterine cervix): Là phần sau của tử cung và nơi nối tiếp của âm đạo với tử cung. Cổ tử cung có thành dày và rất chắc với một lỗ mở rất nhỏ (lỗ cổ ngoài). Khi sinh em bé, cổ tử cung mở rộng khoảng 10 cm để đầu em bé lọt qua trong hầu hết các trường hợp.

-      Tử cung

Tử cung là một bọc cấu tạo bởi một lớp cơ trơn rất dày, nằm phía bụng dưới, trước trực tràng và sau bàng quang. Khi chưa có thai, tử cung hình trái lê, kích thước khoảng 8 x 5 x 3 cm.

Tử cung nối với cổ tử cung nằm phía dưới, dẫn ra âm đạo. Phía trên ở hai bên tử cung là hai ống dẫn trứng nối ra hai buồng trứng. Tử cung là nơi thai cấy, làm tổ và phát triển cho tới lúc sinh.

Tham khảo: Đau vú hay đau ngực ở nữ là bệnh gì?

Cấu tạo bất thường bẩm sinh: tử cung chột, tử cung đôi, tử cung 2 sừng, không có tử cung.

-      Ống dẫn trứng

Ống dẫn trứng (hay vòi trứng- fallopian tubes) nối tử cung với buồng trứng (mối bên có một ống dẫn trứng) và được treo bởi dây chằng tử cung buồng trứng. Ống dẫn trứng có chiều dài khoảng 10 cm.

Chức năng:

• Là đường di chuyển của trứng và tinh trùng
• Nơi xảy ra sự gặp gỡ của tinh trùng từ trong ra và trứng đi từ ngoài buồng trứng vào.

-      Buồng trứng

Mỗi bên tử cung có một buồng trứng hình bầu dục, tròn nhỏ hơn tinh hoàn ở nam, màu trắng đục, nằm gần những loa vòi.

Số lượng: trong thời kỳ phôi thai, hai buồng trứng có khoảng 6 triệu bọc trứng non, khi sinh còn lại 1 triệu và chỉ còn 40.000 khi tới tuổi dậy thì. Khi dậy thì, dưới tác dụng của hormone sinh sản, trứng theo chu kỳ phát triển, chín và rụng. Trong cả đời người nữ, chỉ có 400 trứng hoàn thành chu kỳ và rụng, phóng thích trứng góp phần vào quá trình thụ thai. Mỗi chu kỳ kinh chỉ có 1 nang noãn trưởng thành. Những trứng khác thườnh sẽ tiêu biến đi.

Tham khảo: Nội tiết tố nữ là gì? Suy giảm và cách cân bằng nội tiết tố nữ

Ngoài ra, buồng trứng còn có chức năng tạo ra các hormone điều hòa sinh lý, do tiết các hocmon estrogen và progesteron.

Ngoài ra, bạn có thể tham khảo thêm một số thông tin khác tại Kotex GirlSpace hoặc gửi câu hỏi về Góc chuyên gia để nhận tư vấn thêm về chủ đề mình quan tâm.